Türk pozitif hukukunda anonim şirket paylarının önalım ve öncelik haklarına konu edilmesine ilişkin bir düzenleme mevcut değildir. Ancak sözleşme özgürlüğünün bir boyutunu oluşturan sözleşmenin konusunu tayin etme serbestisi, anonim şirket payları üzerinde önalım ve öncelik hakkı kurulmasına olanak tanımaktadır. Gözlemlenebildiği kadarıyla uygulamada da sıklıkla karşılaşılan payın önalım ve öncelik haklarına konu edilmesi meselesi pek çok açıdan incelenmeye değerdir.
Pay sahipleri, bu haklara, pay devrini sınırlama ve bununla ilintili sair amaçlar için başvurmaktadır. Önalım ve öncelik hakları (TTK m. 493/1 kapsamında kalan teklifte öncelik hakkı hariç olmak üzere) birer borçlar hukuku taahhüdü niteliğindedir. Hakların bu niteliği esas sözleşmede yer almaları halinde de değişmez. Haklar esas sözleşmede yer alsa bile yalnızca tarafları arasında sonuç doğurur; yoksa şirketi ve diğer pay sahiplerini bağlamaz. Önalım ve öncelik haklarının alelade birer borçlar hukuku taahhüdü niteliğinde olmasından kaynaklanan bir diğer sonuç ise üçüncü kişilere karşı öne sürülememeleridir.
Önalım ve öncelik hakları uygulanma koşulları bakımından birbirlerinden ayrılır. Önalım hakkı yükümlünün üçüncü kişi ile sözleşme yapması üzerine; öncelik hakkı ise, üçüncü kişi ile sözleşme akdedilmeden önce kullanılır. Ayrıca haklar yükümlüye yüklenen borç noktasında da farklılık gösterebilmektedir. Bu son farklılık, haklara korporatif etki tanınıp tanınamayacağı hususunda da önem arz etmektedir.(ARKA KAPAKTAN)
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ
Birinci Bölüm
ANONİM ŞİRKET PAYLARININ ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARINA KONU EDİLMESİNE İLİŞKİN TEMEL KONULAR
I. GENEL OLARAK
II. ANONİM ŞİRKETLERDE PAY KAVRAMI
A. PAY KAVRAMI
B. PAYIN ÇEŞİTLİ ANLAMLARI
1. Esas Sermayenin Bir Parçası Olarak Pay
2. Hak ve Borçların Kaynağı Olarak Pay
3. Pay Senedi İle Eş Anlamlı Pay
C. PAYA HAKİM İLKELER
1. Payın Tescil İle Oluşması İlkesi
2. Payın Senede Bağlanmasının Değişiklik Yapmadığı İlkesi
3. Payın Bölünmezliği İlkesi
4. Payın Devredilebilirliği İlkesi
D. PAY ÇEŞİTLERİ
1. Nakit Karşılığı Çıkarılan Pay/Ayın Karşılığı Çıkarılan Pay
2. Oy Hakkı Olan Pay/Oydan Yoksun Pay
3. İtibari Değeri Olan Pay/İtibari Değerden Yoksun Pay
4. Adi/İmtiyazlı Pay
5. Bedelli Pay/Bedelsiz Pay
III. ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARI
A. ÖNALIM HAKKI
1. Genel Olarak
2. Hukuki Niteliği
3. Türleri
4. Kullanılması
B. ÖNCELİK HAKKI
1. Genel Olarak
2. Hukuki Niteliği
3. Türleri
4. Kullanılması
C. ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARININ KARŞILAŞTIRILMASI
IV. PAYIN ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARINA KONU EDİLEBİLİRLİĞİ
A. GENEL OLARAK
B. TTK'NIN PAY ÜZERİNDE ÖNCELİK HAKKINA CEVAZ VERMESİ
C. PAYA HAKİM İLKELER KARŞISINDA ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARININ DURUMU
1. Tescil İle Oluşma İlkesi Açısından Önalım ve Öncelik Hakları
2. Senede Bağlanmanın Değişiklik Yapmaması İlkesi Açısından Önalım ve Öncelik Hakları
3. Bölünmezlik İlkesi Açısından Önalım ve Öncelik Hakları
4. Devredilebilirlik İlkesi Açısından Önalım ve Öncelik Hakları
D. PAY ÇEŞİTLERİNİN ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARI KARŞISINDAKİ DURUMU
E. PAY ÜZERİNDE KURULAN ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARININ HUKUKİ NİTELİĞİ
V. ANONİM ŞİRKET PAYLARININ ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARINA KONU EDİLMESİ İLE GÜDÜLEN AMAÇLAR
A. ANONİM ŞİRKETİN ÖZGÜN (KİŞİSEL) YAPISININ KORUNMASI
1. Anonim Şirketlerde Kişiselleştirme İhtiyacı
2. TTK'nın Anonim Şirketlerin Kişiselleştirilmesine Yaklaşımı
3. Önalım ve Öncelik Haklarının Anonim Şirketin Kişiselleştirilmesine Elverişliliği
B. YABANCILAŞMANIN ÖNLENMESİ
C. MEVCUT GÜÇ VE PAY DAĞILIMININ KORUNMASI
D. OY SÖZLEŞMELERİNE AYKIRILIĞIN ÖNLENMESİ
E. ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARININ PAYI DEVRALACAK KİŞİLERİ BELİRLEYİCİ İŞLEVİNDEN KAYNAKLI AMAÇLAR
VI. ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARININ ANONİM ŞİRKETLER HUKUKUNUN BAZI KAVRAMLARI İLE İLİŞKİSİ
A. BAĞLAM
B. RÜÇHAN HAKKI
C. ÖNERİLMEYE MUHATAP OLMA HAKKI
D. MÜKTESEP HAKLAR
E. İKİNCİL YÜKÜMLÜLÜKLER
F. İMTİYAZ
VII. ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARININ ANONİM VE LİMİTED ŞİRKET PAYLARI ÜZERİNDEKİ UYGULAMALARININ KARŞILAŞTIRILMASI
İkinci Bölüm
ANONİM ŞİRKET PAYLARI ÜZERİNDE ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARININ KURULMASI
I. GENEL OLARAK
II. ANONİM ŞİRKETLERDE PAY SAHİPLERİNİN ŞİRKETİ ŞEKİLLENDİRME ÖZGÜRLÜĞÜ VE SINIRLARI
A. ESAS SÖZLEŞME İLE ŞEKİLLENDİRME ÖZGÜRLÜĞÜ VE SINIRLARI
1. Esas Sözleşme
2. Esas Sözleşmenin Geçerlilik Sınırları
B. PAY SAHİPLERİ SÖZLEŞMELERİ İLE ŞEKİLLENDİRME ÖZGÜRLÜĞÜ VE SINIRLARI
1. Pay Sahipleri Sözleşmeleri
2. Pay Sahipleri Sözleşmelerinin Geçerlilik Sınırları
III. ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARININ PAY SAHİPLERİ SÖZLEŞMELERİNDE DÜZENLENMESİ
A. KAVRAM
B. SÖZLEŞMELERİN İÇERİĞİ
1. Yalın/Yalın Olmayan Önalım ve Öncelik Sözleşmeleri
2. Olağan/Nitelikli Önalım ve Öncelik Sözleşmeleri
C. SÖZLEŞMELERİN GEÇERLİLİĞİ
1. Meydana Gelme Koşulları
2. Konu Bakımından Geçerlilik
D. SÖZLEŞMELERE UYGULANACAK HÜKÜMLER
E. SÖZLEŞMELERİN ANONİM ŞİRKET ÜZERİNDEKİ ETKİSİ
1. Pay Sahipleri ve/veya Üçüncü Kişiler Arasında Akdedilen Sözleşmeler Açısından
2. Şirketin Taraf Olduğu Sözleşmeler Açısından
IV. ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARININ ESAS SÖZLEŞMEYE DERCEDİLMESİ
A. GENEL OLARAK
B. HAKLARIN ESAS SÖZLEŞMEYE DERCEDİLEBİLMESİ
C. HAKLARIN ESAS SÖZLEŞMEYE DERCEDİLMESİNİN HUKUKİ SONUÇLARI
1. Önalım ve Öncelik Haklarının Şekli (Gerçek Olmayan/Korporatif Olmayan) Esas Sözleşme Hükmü Niteliğinde Olması
2. Maddi (Gerçek/Korporatif) Esas Sözleşme Hükmü Niteliğinde Bir Hak Arayışı
V. ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARI BAĞLAMINDA PAY SAHİPLERİ SÖZLEŞMESİ İLE ESAS SÖZLEŞME ARASINDAKİ İLİŞKİ
Üçüncü Bölüm
ANONİM ŞİRKET PAYLARI ÜZERİNDE KURULAN ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARININ UYGULANMASI
I. GENEL OLARAK
II. ANONİM ŞİRKET PAYLARININ DEVİR SÜRECİ
A. BORÇLANDIRICI İŞLEM
B. TASARRUF İŞLEMİ
1. Senede Bağlanmamış (Çıplak) Payın Devrinde Tasarruf İşlemi
2. Senede Bağlanmış Payların Devrinde Tasarruf İşlemi
3. İlmühaberlerin Devrinde Tasarruf İşlemi
4. Kaydi Payların Devrinde Tasarruf İşlemi
C. ŞİRKETİN DEVRİ ONAYLAMASI/TANIMASI
1. Kanuni Bağlamda
2. Esas Sözleşmesel Bağlamda
D. PAY DEFTERİNE KAYIT
E. PAY DEVRİNİN SOYUTLUĞU (İLLETTEN MÜCERRETLİĞİ)
III. ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARININ UYGULANMASI
A. ÖNALIM HAKKININ UYGULANMASI
1. Önalım Olayının Gerçekleşmesi
2. Bildirim Yükümlülüğü
3. Önalım Hakkının Kullanılması
B. ÖNCELİK HAKKININ UYGULANMASI
1. Öncelik Olgusu (Hakkın Kullanılmasına Yol Açan Olgu)
2. Bildirim Yükümlülüğü
3. Öncelik Hakkının Kullanılması
IV. ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARINA AYKIRILIĞIN YAPTIRIMI
A. GENEL OLARAK
B. HUKUKİ SORUMLULUK
1. Yükümlünün Hukuki Sorumluluğu
2. Devralanın Hukuki Sorumluluğu
C. SÖZLEŞMELER HUKUKUNDAN KAYNAKLANAN DİĞER YAPTIRIMLAR
D. ANONİM ŞİRKETLER HUKUKUNA ÖZGÜ YAPTIRIMLARIN UYGULANMA OLANAĞI
V. ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARININ İŞLERLİĞİNİ GÜÇLENDİRMEYE YÖNELİK YAKLAŞIMLAR
A. GENEL OLARAK
B. YÜKÜMLÜNÜN PAYI ÜÇÜNCÜ KİŞİYE DEVRETMESİNİ ÖNLEMEYE YÖNELİK YAKLAŞIMLAR
1. Ekonomik Anlamda Caydırıcı Yaptırımlar Öngörülmesi
2. Pay Senetlerinin Banka veya Güvenilir Üçüncü Kişiye Tevdii
3. Kıymetli Evrakın Devrine Borçlunun Katılmasına İlişkin TTK m. 647/3 Hükmü
C. HAKLARIN ÜÇÜNCÜ KİŞİLERE ÖNE SÜRÜLEBİLMESİNE YÖNELİK YAKLAŞIM: HAKLARIN PAY SENETLERİ ÜZERİNE YAZILMASI
D. ÖNALIM VE ÖNCELİK HAKLARININ BAĞLAM İLE GÜÇLENDİRİLMESİ
SONUÇ
KAYNAKLAR